ANARŞİST PRENS: PYOTR KROPOTKİN
Hazar KADİROĞULLARI [1]
“All belongs to all. All things are for all men… All is for all!”
“Her şey herkese aittir. Tüm şeyler insanlık içindir… Her şey herkes için!”
Pyotr KROPOTKİN: Coğrafyacı, anarko-komünist Rus yazar, anarşizm kuramcısı.
Kropotkin’in Prenslikten anarşist bir kuramcıya evrilen hayatı 9 Aralık 1842’de Moskova’da başlamıştır. Dedesi Kazak generali, babası Rusya’daki Smolensk şehrinin prensi olan Pyotr Kropotkin, doğumuyla birlikte ise dönemin en büyük ikinci aristokrat sınıfının üyesi olmuştur.
Pyotr’un babası 1000’den fazla serfe ve üç farklı köye sahip zengin bir aristokrattı. Bolluk içinde büyüyen Kropotkin’e henüz 4 yaşındayken annesi Yekaterina Nikolaevna veremden hayatını kaybedince, babası Aleksei Kropotkin baktı. 12 yaşındayken prenslik unvanından feragat eden Pyotr Kropotkin, soylu sınıfındaki her çocuk gibi 15 yaşında Saint- Petersburg’daki Pages Taburuna katıldı. Bu özel taburda 150 soylu çocukla birlikte eğitim gören Kropotkin arkadaşlarıyla çok iyi anlaşamadı ve zamanının çoğunu okuma-yazmaya ayırdı.
Hatıralarında askeri birliğindeki yolsuzluklardan bahseden Kropotkin sonraları eğitimini gördüğü bu yerin kötü ün salmasına sebep olacaktı.
1862’de Pages Kolordu’sundan mezun olana dek birçok alanda kendisini geliştiren Kropotkin jeoloji ve coğrafya gibi yeni uğraşlar edindi. Ayrıca Çarlık Rusya’sındaki köylülülerin durumuyla da ilgilenen
Pyotr, Rus liberal-devrimci edebiyatının etkisine girerek çeşitli dergilerde yazılar çıkarmaya başladı.Askeri okuldan mezun olduktan sonra, Çar’ın ordusuna girmeye hak kazandı.
Görsel 1: Genç Kropotkin askeri üniforma içerisinde.
Mezuniyetlerinden sonra çalışacakları yeri belirleme hakkına sahip olan askeri okul öğrencileri, çoğunlukla sarayda çalışıp bürokrasi alanında ilerlemeyi düşünürken, Kropotkin herkesi şaşırtan bir karar aldı. “Yararlı bir kişi” olmayı kendine parola edinmiş Kropotkin, o dönem sürgün yeri olan Sibirya’yı görev yeri olarak seçti.
Görsel 2: 1864 yılındaki ilk sosyalist enternasyonel toplantısında Karl Marx konuşma yaparken. Sosyalist Enternasyonal, sosyal demokrat, demokrat sosyalist ve işçi sınıfı partilerinin ortak olduğu bir ülkelerarası organizasyondur. Başkanlığını Yunanistan eski başbakanı ve eski PASOK lideri Yorgo Papandreu, başkan yardımcılığını ise çeşitli devletlerden otuz bir farklı politik figür yapmaktadır.
Anarşizmle tanışma
1864 yılında işinden istifa etmeyi düşündüğü bir sırada ordu tarafından Mançurya‘nın coğrafi araştırma projesine katılması teklif edildi. Kropotkin burada hayali olan coğrafya alanında araştırma yapabilecekti. Bu dönemde Mançurya’nın günümüzde de hala kullanımda olan jeoloji haritasını hazırlayan Kropotkin, başarıları sayesinde Rus İmparatorluk Coğrafya Cemiyeti‘nin genel sekterliğine görev yapmak üzere çağrıldı. Fakat o dönem 1871 Paris Komünü‘nün de etkisi ile işçi hareketlerine olan ilgisi artan Kropotkin; işçi hareketleri hakkında daha çok şey öğrenmek için yurtdışına seyahat etmeye karar vererek görevi kabul etmedi. 1872 yılının Şubat ayında Rusya’dan ayrılarak İsviçre’ye hareket etti ve bu dönemden sonra Çarlık Rusya’sındaki serfleri özgürleştirme fikri üzerine odaklandı.
Görsel 3: Paris Komünü (Fransızca: La Commune de Paris) Paris’te 18 Mart’tan (resmi olarak 26 Mart) 28 Mayıs 1871’e uzanan kısa sürede iktidarda olan sosyalist hükûmet.
“Be strong. Overflow with emotional and intellectual energy, and you will spread your intelligence, your love, your energy of action broadcast among others!This is what all moral teaching comes to.”
“Kuvvetli ol. Duygusal ve entelektüel enerjiyle dol ki zekanı, sevgini ve eylem gücünü diğerlerine yayacaksın.
Bütün ahlaki öğretiler buradan gelir.”
Devletin en büyük hırsız olduğu fikri üzerine şekillendirdiği yazılarından dolayı 1873 yılında tutuklanarak hapse atılan Kropotkin, hapis döneminde soylu ailesinden dolayı çok fazla baskı görmedi ve coğrafi çalışmalarına devam etme imkanı buldu. 1876 yılındaki mahkemesinden hemen önce, hastaneye gitme bahanesiyle hapisten kaçtı. Polisin aramayacağını düşünerek, Saint- Petersburg’daki en kaliteli restoranlardan birinde arkadaşları Kropotkin’e bir veda yemeği düzenledi. Bir sonraki gün bot ile İngiltere’ye kaçan Kropotkin, Rusya’ya bir daha ancak 41 yıl sonra dönebilecekti.
“Prisons are universities of crime, maintained by the state.”
“Hapishaneler, devlet tarafından işletilen suç üniversiteleridir.”
Kropotkin, İngiltere’de çok durmadı fakat orada bulunduğu süre içerisinde British Museum’da araştırmalar yaptı ve kıta buzullaşması döneminde dev buzulların Asya, Avrupa, Kuzey Amerika’ya yayıldığını kanıtlayan bir çalışma yayınladı. Kropotkin’in bu çalışması günümüzde, Kuzey Amerika’nın coğrafi tarihine dair yayınlanan ilk bilimsel makale olarak kabul edilmektedir.
1877 yılının sonuna doğru Cenevre’ye yerleşen Pyotr, İsviçre’de kendisiyle benzer geçmişe sahip bir kadınla evlendi. Bir dönem Fransa’da anarşistlerle işbirliği yaptı ve sosyalist hareketlere destek verdi. Ardından İsviçre’deki Sosyalist Jura Federasyonu’nun “Le Revolte (Ayaklanma)” adındaki dergisinde yazılar yazmaya başladı. 1881 yılında Rusya elçisinin baskısı sebebiyle İsviçre’den kovuldu ve Fransa’ya geçti. Fransa’da 1883 yılında 52 farklı yol arkadaşıyla birlikte ayaklanmaya teşvik suçundan Fransa’da da tutuklandı. Elinde herhangi bir kanıt olmayan savcı üç anarşist arkadaşıyla birlikte Kropotkin’i, dağılmış olmasına rağmen yasadışı örgüt olarak sayılan Sosyalist Enternasyonal’e (Görsel 3) üye olmakla suçladı ve beş yıl hapis cezasına çarptırdı. Rusya’da olduğu gibi Fransa’daki hapis yıllarında da soylu geçmişi nedeniyle birçok ayrıcalık gören Kropotkin, mahkumlara coğrafya, geometri, fizik, yabancı dil dersleri verdi ve bunun yanında “The Nineteenth Century and After (19. yy ve sonrası) , La Revue Socialiste (Sosyalist Dergi)” ve “Géographie Universelle (Evrensel Coğrafya)” gibi dergi ile ansiklopedilere Rusya ile ilgili siyasi ve coğrafi yazılar yazdı. Henüz cezasının üçüncü yılında, Fransa cumhurbaşkanı kamuoyu baskısına dayanamadı ve Kropotkin’i özel yetkisini kullanarak serbest bıraktı.
Aynı sene içerisinde, Pyotr’u ünlü anarşist figürler Henry Albert Seymour ve Charlotte Wilson İngiltere’ye çağırdı. Teklifi kabul eden Kropotkin hayatının 30 yılını harcayacağı İngiltere’ye ikinci kere yerleşmiş oldu. Bu üçlü, ilk iş olarak Seymour’un “The Anarchist” (Anarşist) isimli kitabını birlikte yazdılar. Devamında Wilson ile Kropotkin, liberal anarşist Seymour ile fikir ayrılıkları yaşadı ve kendi gazeteleri olan Freedom Press’i kurdu. Bu anarşist gazete günümüzde de yayın hayatına devam etmektedir. (https://freedompress.org.uk/)
“Don’t compete! – competition is always injurious to the species, and you have plenty of resources to avoid it!”
“Rekabet etme! Rekabet tüm türler için yaralayıcıdır ve bundan kaçınmak için çok imkanın var.”
1886 senesi bitmeden karısı Tifüs nedeniyle oldukça ağır hastalanan ve onun iyileşmesinden sonra ise siyasi suçlamalarla Sibirya’ya sürgün edilen kardeşi Alexander’ın intihar haberi Pyotr için yıkıcı oldu.
Alexander’ın eşi, bu trajediden kendini toparlayana kadar onunla kalmak için Kropotkin’in yanına geldi. Bunu izleyen birkaç yıl boyunca, Pyotr gücünün ve zamanının el verdiği ölçüde, İngiltere’de coğrafya ve siyaset alanında pek çok yerde dersler verdi. Bu dönemde birçok sosyalist yayın için düzenli yazılar yazmasının yanı sıra “The Conquest of Bread (Ekmeğin Fethi)” , “The Great French Revolution, 1789-1793 (Büyük Fransız Devrimi)” ve “Fields, Factories and Workshops (Tarlalar, Fabrikalar ve Atölyeler)” gibi kitaplar üzerinde de çalışmalarına devam etti.
“Variety is life; uniformity is death”
“Çeşitlilik hayattır, tekdüzelik ölüm.”
Savaş ve Devrim
1901 ve 1909 yılları arasında daha çok Rusça yazılar yazan Kropotkin, anarşist-komünizm teorisini geliştirmeye çalıştı. 1909 yılında İsviçre’ye geri dönerek Lena altın madenlerindeki 270 işçinin katledilmesi olayını gündeme taşımaya çalıştığı dönemlerde başlayan 1. Dünya Savaşı sırasında, Alman Emperyalizmine karşı devletler arası ittifakı destekleyen bir tavır aldı. 1917 yılındaki Bolşevik Devrimiyle Kropotkin evine geri dönme şansı buldu. O dönem teklif edilen eğitim bakanı olma önerisini, bunun anarşizm ilkeleriyle bağdaşmayacağını düşünerek reddetti. 1920 yılında, sağlığı o derece bozulmuştu ki artık arkadaşlarıyla konuşmakta bile güçlük çekmekteydi. Birçok kimse iklimi daha ılıman olan bir yere gitmesi için ona Rusya’dan ayrılmasını öneriyordu ama Pyotr olduğu yerden oldukça memnundu.
1921’deki Kronstadt Ayaklanması (Görsel 4) sonrasında Sovyet Rusya’da Anarşizm yasaklandı. Fakat dönemin Sovyet liderleri Prens Kropotkin’in üstüne fazla gidemedi. 8 Şubat 1921’de Pyotr Kropotkin hayata gözlerini yumdu.
Görsel 4: Kızıl Ordu birlikleri Kronstadt’ta. Kronstadt ayaklanması, Sovyet denizcilerinin ve askerlerinin Stepan Petriçenko önderliğinde Bolşevik iktidarına karşı başkaldırısıdır. Mart 1921’de başlayan ayaklanma başarısız olacak ve kanlı bir şekilde bastırılacaktır. İsyan, Finlandiya Körfezindeki Rus Baltık Deniz Filosu’nun üssü olan Kronstadt’ta patlak vermiştir. Lenin’in kişisel izniyle hapisteki anarşistlere bir günlük izin verildi ve Kropotkin’e büyük bir cenaze töreni düzenledi. Bu tören, anarşistlerin kitlesel olarak Rus topraklarında son bir araya gelişi oldu.
Sonuç
Günümüzde çoğunlukla marjinal görünüşlü gençlere takılan bir lakap olan “anarşist”liğin en önemli temsilcilerinden biri olan Kropotkin, insanlara bu ideolojinin şiddetle var olma zorunluluğu olmadığını gösterilmesinde büyük rol oynamıştır. Aristokrat bir sınıfta büyümesine rağmen, hayat ilkelerinden birini serflere yardım etme oluşu ve buna çare olarak devletsiz bir düzen hayali, onun bir dönem, uğradığı her ülkeden sürülmesine sebep olmuştur. Buna rağmen yazdığı kitap ve makalelerle halkların kafasındaki anarşist portresini kendi kuramı çerçevesine uygun bir haliyle çizmeye çalışmıştır.
Görsel 5: Pyotr Kropotkin
Kaynakça:
Slatter, John. “Kropotkin, Pyotr Alexeyevich.” Encyclopedia of Russian History. 2004. Peter Marshall (2009). Demanding the Impossible: A History of Anarchism. PM Press.
Woodcock, George & Avakumovi?, Ivan (1990). Peter Kropotkin: From Prince to Rebel. Black Rose Books.
Celal Şengör, 10 Şubat 2016 Teke Tek Özel programı https://www.britannica.com/biography/Peter-Alekseyevich-Kropotkin
Pitzer Collage, Chronology of Peter Kropotkin’s Life
Richard Appignanesi, Oscar Zarate, Lenin For Beginners, Icon Books 1994
[1] Koç Okulu 12. Sınıf Öğrencisi
Danışman Öğretmen: Engin KAHYAOĞLU – Koç Okulu Coğrafya Öğretmeni