MERSİN’DE LİMON ÜRETİMİ VE İKLİM DEĞİŞİMİNDEN ETKİLENEBİLİRLİĞİ
Dr. Gülten İÇEL[1]
Limon son yıllarda üretimi hızla artan, tarım ürünlerinde meyveler grubunda yer alan turunçgillere ait bir türdür. 1961 yılında 70 bin ton olan limon üretimimiz, günümüze kadar on beş kata yakın artış göstererek 2018 yılı itibariyle 1 milyon tonu geçmiştir (http://zmo.org.tr/genel/bizden_detay.php?kod=32342&tipi=17&sube=0 ).
Limonun da içinde yer aldığı Turunçgillerin anavatanı Güneydoğu Asya olmakla birlikte günümüzde subtropik iklime sahip ülkelerin hemen hemen hepsinde yetiştiriciliği yapılmaktadır. Ülkemiz Dünya limon üretimi ve ihracatında önemli bir yere sahiptir. 2017 verilerine göre Dünya limon üretiminde Türkiye altıncı, ihracatta ise üçüncü sırada yer almaktadır (Tablo 1 ve Tablo 2).
Tablo 1: Dünya limon üretimi (ton)
(http://zmo.org.tr/genel/bizden_detay.php?kod=32342&tipi=17&sube=0 ).
Tablo 2: Dünya limon ihracatı (ton)
(http://zmo.org.tr/genel/bizden_detay.php?kod=32342&tipi=17&sube=0 ).
Limonu diğer turunçgillerden ayıran en büyük özellik, diğer gıdalarla birlikte tüketilebilmesi ve bütün yıl boyunca aranan ve tüketilen bir turunçgil türü olmasıdır. Bu nedenle yılın her ayında pazara limon arzı söz konudur.
Limon ve diğer turunçgil türleri için ülkemiz güney kıyıları başta olmak üzere uygun ekolojik koşullara sahiptir. İnsan beslenmesinde ve ihracatımızdaki yeri, değişik kullanım olanakları ile önemli bir alt sektör olan turunçgil üretiminde en büyük risk üretimin iklim koşullarına bağlı olmasıdır (Rad ve Polatöz, 2006). . Limon sıcak iklim isteyen, -8 veya -9°C lere düşen sıcaklıkta donan ve ölen bir bitkidir. Limon bitkisinin gelişmeye başlayabilmesi için ihtiyaç duyduğu sıcaklık 12 °C’dir. En hızlı büyüme gösterdiği bilinen sıcaklık ise ortalama olarak 23 °C seviyeleridir. Sıcaklığın 37°C ve 39°C seviyelerinin üzerine çıkmasıyla bitkide büyüme devam etmez (http://www.gencziraat.com/Bahce-Bitkileri/Turuncgil-Yetistiriciligi-6.html ).
Bu bağlamda araştırmamızda TÜİK (Türkiye İstatistik Kurumu) verilerine göre Türkiye limon üretiminde Mersin’in yeri, Mersin’de limon üretiminin yıllara göre durumu ele alındıktan sonra Mersin meteoroloji istasyonuna ait 1980-2018 yılları arasındaki sıcaklık verileri Basit Doğrusal Regresyon (Linear Trend Modeli) ile incelenmiştir.
Basit Doğrusal Regresyon (Linear Trend Modeli): Basit Doğrusal regresyon tekniği, bağımlı ve bağımsız değişkenler arasındaki ilişkinin fonksiyonunu ve yönünü belirleyen bir tekniktir (Tekin, 2009). Verilerin normal dağıldığını varsayan parametrik bir testtir. X ve Y değişkenleri arasındaki ilişkiyi ve doğrusal bir trendin var olup olmadığını test eder.
Limon, ülkemizde en fazla Akdeniz kıyılarında Mersin’de üretilmektedir. Türkiye limon üretiminin %63’ünü sağlayan Mersin’i ikinci sırada Adana, üçüncü sırada Muğla ve dördüncü sırada Antalya izlemektedir (Grafik 1).
Grafik 1. Türkiye limon üretimi. Kaynak: www.tuik.gov.tr (Ekim/2019)
Mersin limon üretiminde son 14 yılda dalgalanmalar görülmekle birlikte 2015’ten sonra üretimde sürekli bir artış olmuştur (Grafik 2). 2018 yılında üretim 656 bin tonu geçmiştir. Limon, iç pazarlarda tüketildiği gibi Rusya başta olmak üzere yurt dışına da ihraç edilmektedir.
Grafik 2: Mersin limon Üretimi. Kaynak: www.tuik.gov.tr (Ekim/2019)
Mersin’de limon üretilen alanlar bir dönem azalma gösterse de günümüzde 180 bin dekarı geçmiş durumdadır (Grafik 3).
Grafik 3.Mersin limon üretimi yapılan alan. Kaynak: www.tuik.gov.tr (Ekim/2019)
Dünya limon üretiminde ülkemizin altıncı sırada yer almasında en büyük pay Mersin’e aittir. Dolayısıyla limon Mersin için;
*bir marka değerdir
*önemli bir geçim kaynağıdır.
*önemli bir ihraç ürünüdür.
Cumhuriyetle birlikte üretimi ülkemizde artmış olan turunçgiller ve günümüzde turunçgil üretimimizin %20-25’ini oluşturan limon için iklim çok önemlidir. Sıcaklığın -8°C olmasıyla donan, 37°C ile 39°C sıcaklıkların üzerinde büyümeyi durduran limon, ortalama 23°C sıcaklıklarda en hızlı büyüme göstermektedir.
Günümüzün en önemli konularından biri küresel sıcaklıkların artması, nem-yağış denge ve düzenlerinin değişmesi ve rüzgarlarda görülen değişikliklerdir. Türkiye, iklim değişikliği açısından kırılganlığı yüksek bir bölgede yer almaktadır. Türkiye’deki sıcaklık ve yağış değişimleri ile ilgili yapılmış birçok çalışma bulunmaktadır. Bunlardan bazıları şunlardır: Demir vd. 2007; İçel, 2009; Gönençgil, İçel 2011; Şen,2013; Türkeş 2001; Türkeş, 2003; Türkeş, Türkeş vd., 2007; …. vb. Çok az bir kısmını belirttiğimiz bu çalışmaların çoğunda da Mersin’in içinde yer aldığı Akdeniz Bölgesi’nde sıcaklıklarda artış, yağışlarda ise azalma eğilimleri olduğu tespit edilmiştir.
Mersin meteoroloji istasyonuna ait 1980-2018 yılları arasındaki 39 yıllık dönemde güneşlenme süresi, ortalama maksimum sıcaklık ve ortalama minimum sıcaklıklarda artış eğilimleri vardır. Bu limon üretimi için olumsuz bir durum değilmiş gibi görünmektedir. Ancak yüksek minimum sıcaklık (gece ve kış sıcaklıkları) isteyen limon, çok yüksek maksimum sıcaklıklarda zarar görecektir. Özellikle uzun, güneşlenme süresi fazla ve maksimum sıcaklığın 37 ile 39°C leri geçtiği yaz günlerinde limon zarar görecektir (Grafik 4 ve Grafik 5).
Grafik 4: Mersin maksimum sıcaklıklarda değişim (1980-2018)
Grafik 5: Mersin minimum sıcaklıklarda değişim (1980-2018)
Öndeş’in yaptığı çalışmada Mersin’de tüm aylarda ortalama minimum sıcaklıkların yıllar içerisinde önemli derecede arttığı ortaya çıkmıştır. Öndeş çalışmasında aylık minimum ortalama sıcaklıkların Ocak, Şubat, Kasım aylarında önemli, diğer aylarda ise çok önemli artışa sahip olduğunu belirtmiştir ( https://www.mgm.gov.tr/FILES/genel/makale/akdenizminimum.pdf ).
Güneşlenme süresi artan Mersin’de, havanın tamamen kapalı olduğu (8 okta) günler sayısı ise azalma göstermektedir. Bu durum daha sıcak, daha az yağışlı bir Mersin demektir (Grafik 6 ve Grafik 7). Burada en dikkat edilmesi gereken nokta yağışın oluştuğu kapalı günlerdeki azalmalar ile maksimum ve minimum sıcaklıklardaki artış olmalıdır. Zira gece sıcaklıkları, kış sıcaklıkları ile günlük en yüksek sıcaklık dediğimiz maksimum sıcaklıklardaki artış buharlaşmayı arttıracaktır.
Mersin denize kıyısı olması bakımından şanslıdır. Bu anlamda havadaki nemin fazla azalması beklenmese de topraktaki buharlaşma, bitkilerden meydana gelecek terleme ve bitkilerin su isteği artacaktır.
Grafik 6: Mersin yıllık ortalama güneşlenme süresinde değişim (1980-2018)
Grafik 7: Mersin kapalı günler sayısında değişim (1980-2018)
Ayrıca İklim değişikliği ve süreçleri sonucunda gerek dünyada gerekse ülkemizde yaşanan meteorolojik ve hidrolojik ekstrem olay ve doğal afetlerin görülme sıklığı da artmıştır. IPCC 5. Değerlendirme Raporu’na göre de küresel iklimdeki ısınma kesindir ve 1950’li yıllardan beri iklimde gözlenen değişikliklerin çoğu on yıllardan bin yıllık bir zaman dönemine kadar daha önce hiç görülmemiş düzeydedir. Birçok ekstrem (aşırı) hava ve iklim olaylarında 1950’den beri değişiklikler olduğu gözlenmiştir ( IPCC, 2013)
1970’den 2012 yılına kadar Türkiye’nin de içinde değerlendirildiği Avrupa’da başta seller (% 38) ve fırtınalar (% 30) olmak üzere kuraklık, aşırı sıcaklıklar ve orman yangınları gibi doğrudan meteorolojik ve hidrolojik koşullara bağlı 1352 afet gerçekleşmiştir. Meteorolojik/klimatik kökenli afetlerin oluşturduğu ekonomik kayıplarda seller ve fırtınalar ilk sıraya yerleşirken, can kayıplarının % 94’ü ekstrem sıcaklıklara bağlı olarak gerçekleşmiştir (Erlat, Güler, 2018).
- yüzyılın ortalarından bu yana sıcak dönem süresinin (sıcak dalga veya sıcaklık ekstremlerinin süresi) yaklaşık 8 gün uzadığı ve bu artışın büyük bir çoğunluğunun 1980’li yıllardan itibaren gerçekleştiği görülür. Aynı dönemde soğuk dönem süresi ise yaklaşık 4 gün kısalmıştır. Sıcak dönem süresindeki artış eğilimi Doğu Akdeniz, Güneydoğu Anadolu’nun batısı, Doğu Karadeniz, Trakya ve Ege bölgesinin güneyindeki istasyonlarda çok belirgindir (Erlat, Güler, 2018).
Şekil 1. Türkiye’de yıllık sıcak dönem sürelerinin 1950-2017 dönemine ait trendleri (gün/on yıl).
Haritada yukarı yöndeki üçgenler artma, aşağı yöndeki üçgenler azalma eğilimini temsil etmektedir. İçi dolu üçgenler ise %5 düzeyinde anlamlı artma/azalma eğilimlerini göstermektedir ( Erlat, Güler, 2018’den).
Görülüyor ki ülkemiz Dünya limon üretimi ve ihracatında üst sıralarda yer almaktadır. Bu özelliği kazanmasında Mersin önemli bir yere sahiptir. Limon üretimi için iklim, iklim denince de sıcaklık ve nem koşulları en önemli faktörler olarak karşımıza çıkmaktadır. 2018 yılı itibariyle Türkiye limon üretiminin %63’ünü sağlayan Mersin’de yıllık ortalama maksimum sıcaklıklarda ve yıllık ortalama minimum sıcaklıklarda artış eğilimi çok yüksektir. Aynı zamanda yıllık ortalama güneşlenme süresinde artış eğilimi, yıllık kapalı günler sayısında azalma eğilimi yüksektir.
Erlat ve Güler’in (2018) çalışmasına göre 1950-2017 arasındaki dönemde Mersin’de sıcak dalga süresi (sıcaklık ekstremlerinin süresi) her on yıl için 1,7 gün uzamıştır. Erlat ve Güler’in belirttiğine göre sıcak dönem süresindeki değişmeler, insanlarda ölüm oranları, kuraklık ve zararlılara bağlı tarımsal ürün kayıpları, soğutma için gerekli enerji tüketimi ve orman yangını riski gibi birçok çevresel koşul üzerinde belirleyicidir.
Bu sonuçlara göre Mersin, yaz mevsiminde daha sıcak ve kurak, sıcak dalga sürelerinin daha uzun olduğu; kış mevsiminde de yine daha sıcak bir ilimiz haline gelmiştir. Bu durum önümüzdeki yıllarda da devam edecek gibi durmaktadır. Cebeci vd.’nin (2019) yaptığı ve Mersin’in içinde bulunduğu Doğu Akdeniz’i çok kurak alanlar içerisinde gösterdiği çalışma bu görüşümüzü desteklemektedir. Maksimum sıcakların 37°C yi geçtiği günlerde zarar görmeye başlayan limon gelecek yıllarda Mersin’de aynı verimlilikte üretilemeyebilecektir. Bu nedenle iklim elemanlarında görülen değişimlerin limon üretimi ve limonun kalitesi üzerinde etkilerinin neler olacağı üzerine ilgili kurumlarca yapılacak detay çalışmalara ihtiyaç vardır. Zira mutfaklarımızın vazgeçilmezleri arasında olan limon, Dünya pazarının ¼’üne sahip olmamızla yüzümüzü ekşitmediği gibi güldürmektedir.
KAYNAKÇA
Cebeci, İ., Demirkıran, O., Doğan,O., Sezer, K. K., Öztürk, Ö., Elbaşı, F. “Türkiye’nin İller Bazında Kuraklık Değerlendirmesi.” Toprak Su Dergisi. Özel Sayı (169-176). 2019
Demir, İ., Kılıç, G., Coşkun, M. “Türkiye Ve Bölgesi İçin PRECİS Bölgesel İklim Modeli Çalışmaları”. I. Türkiye İklim Değişikliği Kongresi Bildiriler Kitabı, (s: 252-261), TİKDEK 2007, İstanbul, 2007.
Erlat. E., Güler, H. “Türkiye’de Sıcaklık Ekstremlerinin Sürelerinde Gözlenen Değişim Ve Eğilimler (1950-2017)” Ege Coğrafya Dergisi 27 (2), (135-148), İzmir, 2018.
Gönençgil, B., İçel, G. ”Türkiye’nin Doğu Akdeniz Kıyılarında Yıllık Toplam Yağışlarda Görülen Değişimler (1975-2006)” Türk Coğrafya Dergisi, Sayı 55: 1-12, İstanbul, 2011. http :/www.tcd.org.tr
İçel, G. Türkiye’nin Doğu Akdeniz Kıyılarında Sıcaklık ve Trend Analizleri VeIPCC 2013 Raporu
Ekstrem Hadiseler. İstanbul Üniversitesi Sos. Bil. Enst. Doktora Tezi, 2009. (Basılmamış).
Öndeş, A. D. “Akdeniz Bölgesi Adana, Antalya, Mersin Ve Isparta İstasyonları Minimum Sıcaklık Eğilimleri” 24.05.2020 tarihinde
https://www.mgm.gov.tr/FILES/genel/makale/akdenizminimum.pdf adresinden ulaşılmıştır.
Rad, S., Polatöz, S. “Türkiye’de Turunçgil Üretimi ve Geleceği.” Türkiye VII. Tarım Ekonomisi Kongresi. Antalya,2006.
Şen, Ö. L. “Türkiye’de İklim Değişikliğinin Bütünsel Resmi.” III. Türkiye İklim Değişikliği Kongresi TİKDEK 2013, (s:3-5), İstanbul,2013.
Tekin,V. N. SPSS Uygulamalı İstatistik Teknikleri. Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2009.
Türkeş, M. “Hava, İklim, Şiddetli Hava Olayları ve Küresel Isınma”. Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü 2000 Yılı Seminerleri, Teknik Sunumlar, Seminerler Dizisi 1, (s : 187-205), Ankara,2001
Türkeş, M. “Küresel İklim Değişikliği ve Gelecekteki İklimimiz”. DMİ 23 Mart Dünya Meteoroloji Günü Kutlaması Gelecekteki İklimimiz Paneli, Bildiriler Kitabı, ( s: 12-37), Ankara,2003.
Türkeş, M., Koç, T., Sarış, F. “Türkiye’nin Yağış Toplamı ve Yoğunluğu Dizilerindeki Değişikliklerin Ve Eğilimlerin Zamansal Ve Alansal Çözümlemesi”. Ankara Üniversitesi Coğrafi Bilimler Dergisi, Sayı: 5, (s: 57-73), Ankara,2007.
Url 1: www.tuik.gov.tr ( Erişim tarihi: 15.Ekim.2019)
Url 2: http://www.gencziraat.com/Bahce-Bitkileri/Turuncgil-Yetistiriciligi-6.html
(Erişim tarihi: 24.05.2020)
Url 3: http://zmo.org.tr/genel/bizden_detay.php?kod=32342&tipi=17&sube=0
(Erişim tarihi: 24.05.2020)
[1] Nurettin Topçu Anadolu Lisesi (Mersin) Coğrafya Öğretmeni
MERKADER (Mersin’in Marka Değerlerini Tanıtma Derneği) Kurucu Üyesi