Proje Tabanlı Coğrafya Eğitiminde Bilgisayar Oyunlarının Kullanımı: Cities Skylines

Tolga ELDURMAZ
Hisar Okulları Coğrafya Öğretmeni

  1. Giriş

İnsanlar hayata gözlerini açtığı andan itibaren oyunlarla yaşadığı dünyayı kavramaya çalışır. Oyun, insanların yeryüzünde var olduğundan beri her çağda ve her yerde eğitim ve gelişim açısından varlığını sürdürmüş önemli bir etkinliktir (Gülüm ve Torun, 2009). İnsanlığın ortaya çıktığı ilkel zamanlardan günümüze kadar her türlü oyun bir çocuğun gerek bedensel gerekse zihinsel gelişiminde oldukça önemli bir rol oynamaktadır. İnsanların yanı sıra pek çok hayvanın yavrusu tırmanmayı, kazmayı, yüzmeyi, avlanmayı, yani temek hayatta kalma becerilerini kardeşleri ya da ebeveynleri ile oynadıkları oyunlar ile öğrenirler.  Oyunlar üzerine ilk akademik çalışmalara imza atanlardan biri olan Huizinga (1955) insanların kendilerini hayata hazırlamak için gerçekleştirdiği bir öğrenme eylemi olarak tanımladığı oyunlar Türkçe sözlükte “Vakit geçirmeye yarayan belli kuralları olan eğlence.” şeklinde tanımlanmıştır (Şaşmaz Ören ve Erduran Avcı, 2004). Oyunlar her ne kadar eğlence ve pratik yapma amaçlı olduğu düşünülse de bugün oyunlar pek çok farklı alanda pek çok farklı amaca hizmet etmektedir. Sağlıktan pazarlamaya, reklamcılıktan terapilere kadar pek çok alanda hedef kitlelerin yaş gruplarına uygun şekilde oyun, oyunlaştırma ve dijital oyun kullanımı gitgide yaygınlaşmaktadır. Bu alanlardan bir tanesi de eğitimdir. Oyun çeşitli zorluklar içeren, arka planında kuvvetli bir takım çalışması, strateji geliştirme ve motor becerilerini zorlayan karmaşık bir etkinlik bütünüdür (​​Özkan ve Samur, 2017). Oyun, bireylere gruplayabilme, analiz yapabilme, hipotezler oluşturabilme, senteze varabilme, problem çözebilme gibi zihinsel becerilerin kazandırılması için son derece uygun bir ortam hazırlar (Gülüm ve Torun, 2009). Bu nedenle özellikle son yıllarda oyunların ve oyunlaştırma çalışmalarının eğitimde kullanılmasına yönelik teorik ve pratik çalışmalar, örnek ders tasarımları yapılmaktadır. Özellikle Covid19 pandemisi esnasında okulların fiziksel olarak kapatılıp çevrimiçi ve asenkron derslerle verilen eğitim esnasında dijital oyunların ve oyunlaştırma araçlarının derslerde kullanılması yaygınlaşmış, bu konuda ülkemizde ve dünya genelinde eğitsel oyun tasarımına yönelik öğretmen eğitimleri yaygınlaşmıştır.

Günümüzde özellikle sokaklardaki trafik yoğunluğu, park ve bahçeleri erişim imkanları, güvenlik endişeleri, ebeveynlerin çalışma hayatındaki mesaisi ve teknolojik gelişmeler oyunların dijital platformlara taşınmasına neden olmuştur. Pek çok çocuk dijital oyunlarla zaman ve stres yönetimi, takım çalışması, strateji geliştirebilme, ince motor becerileri, el – göz koordinasyonu sağlama gibi becerileri dijital oyunlar ile sağlayabilmekte ve akranları ile sosyalleşebilmektedir. Buna karşın özellikle dijital oyunlar ekran bağımlılığı süresi, oyun içi satın alma bağımlılığı, oyunlar içerisindeki öfke, şiddet, cinsellik unsurlarının bulunması gibi sebeplerden dolayı pek çok eğitimci tarafından da mesafeyle yaklaşılmaktadır. Oyun bağımlılığına bağlı olarak okul içinde asosyalleşme, akademik başarıdaki düşüş dijital oyunlara yönelik olumsuz tutumu öğretmen ve veli nezdinde güçlendirmektedir.

Bu yazıda coğrafya derslerinde öğretmen gözetiminde dijital oyunların nasıl olumlu bir şekilde kullanılabileceği açıklanmaktadır. Cities Skylines isimli şehir kurma oyununun bir ders materyali ve proje geliştirme aracı olarak nasıl kullanılabileceğine dair bir oyun tanıtımı yapılmış; oyunun derste nasıl kullanılabileceğine yönelik örneklere ve oyunun avantaj – dezavantajlarının değerlendirmesine yer verilmiştir.

  1. Cities Skylines

Cities Skylines isimli oyun ünlü strateji ve simülasyon oyunları üreten İsveç merkezli Paradox isimli oyun şirketinin geliştirdiği, çok kapsamlı bir şehir kurma oyundur. Oyunun temel amacı bir mahalle olarak başlattığınız yerleşimi mümkün mertebe büyüterek ekonomi – sosyokültürel hayat – çevre üçgeni içerisinde sürdürülebilir halde tutmaktır. Cities Skylines ana oyuna bağlı 22 DLC (ek paket/mod) ile çalışan bir şehir simülasyonu olarak ortaöğretim düzeyindeki coğrafya eğitimine yönelik hazırlanmış pek çok kazanımın verilmesi, proje oluşturulması ve ölçme – değerlendirme yapılmasına imkan tanıyan dijital bir ders materyali olarak kullanıma uygundur.

Görsel 1. Cities Skylines oyun kapağı

Oyunun coğrafya dersi özelinde ilk avantajı şehri farklı klimatik, jeomorfolojik ve hidrolojik özellikler içeren onlarca oyun içi ve yüzlerce kullanıcılar tarafından geliştirilmiş özgün haritada kurulabiliyor olmasıdır. Bu doğal şartlardaki farklılık şehrin gelişimini olumlu ya da olumsuz etkileyerek şehrin yapısını ve fonksiyonunun şekillenmesinde önemli bir oynamaktadır. Bu haritalara ek olarak gerçek şehir haritaları ve ülkelere yönelik hazırlanmış fiziki haritalar da 3 boyutlu bir harita olarak kullanıma oldukça elverişlidir. Bunun yanı sıra oyun içerisinde ulaşım, doğal afetler, sanayileşme, enerji üretimi, atık yönetimi gibi pek çok farklı başlık altında derslerde materyal olarak kullanılabilecek fonksiyon yer almaktadır.

  • Enerji Üretimi

Oyun içerisinde nüfusa ve sanayi alanlarına bağlı olarak enerji talebi değişkenlik göstermektedir. Bu talebin karşılanması için oyun içerisinde kömürle çalışan termik santral, güneş panelleri, rüzgar türbinleri, nükleer santral, baraj, dalga enerjisi türbini, jeotermal enerji gibi çok sayıda farklı enerji üretim merkezi bulunmaktadır. Bu tesisler haritanın doğal çevre özelliklerine göre şekillenmektedir. Örneğin oyuncu şehrinde her istediği yere rüzgar türbini kuramamaktadır. Haritada rüzgar esiş hızı değişkenlik göstermekte dağlık araziler ile kıyı bölgelerinde maksimum verim ile enerji üretilmektedir. Ayrıca rüzgar türbinin neden olduğu ses oyun içerisinde yer almakta, şehriniz rüzgar türbinlerine doğru genişlerse halkın gürültü kirliliğine karşı isyan etmesine neden olmaktadır. Bunun yanı sıra yağmurlu ve sisli olan tropikal bölge haritalarında çoğu zaman güneş panelleri elektrik üretmeyerek şehrinizin enerjisiz kalmasına, sanayi ve ulaşımın durarak şehrinizden göç edildiğini göreceksinizdir. Enerji üretimiyle ilgili bir başka örnek tesislerin neden olduğu kirlilik üzerinden verilebilir. Özellikle kömürle çalışan termik santraller ile nükleer tesisler halkın tepkisini çekmekte, özellikle fosil yakıt kullanan tesislerin ciddi hava kirliliğine neden olduğu, çevrede hastalıkların arttığı, bitki örtüsünün yavaş yavaş yok olduğunu göreceksinizdir.

Görsel 2. Oyun içi nükleer santral

  • Atık Yönetimi

Oyunda şehrin sürdürülebilirliğinde en önemli rolü oynayan unsurlardan birisi atık yönetimidir. Oyun içinde şehrin katı atıkları vahşi depolama, yakarak imha, enerji üretimi ve geri dönüşüm ile yönetilmektedir. Katı atık yönetiminin her türlüsü oyun içerisinde kirliliğe neden olsa da geri dönüşüm en az zararı verirken vahşi depolama ve doğrudan yakma uygulamaları en fazla zararı vermektedir. Ayrıca oyunda şehrin eğitim seviyesi arttıkça atık üretimi azalma eğilimi göstermektedir.

Katı atıkların yanı sıra oyunda ciddi bir sıvı atık sorunu vardır. Bu atıklar olduğu gibi su kaynaklarına boşaltılabilmekte ya da arıtma tesislerinde değerlendirilerek tekrar şebeke suyu olarak kullanılabilmektedir. Özellikle doğrudan su kaynaklarına atıkların boşaltılması durumunda bu kirlilik akıntının yönü ve şiddeti doğrultusunda dağılabilmekte ya da daha geniş alanları etkileyebilmektedir. Böyle bir durumda şehrin su pompalarının kirli suyu çekmesi şehir içerisinde salgın hastalıkların oluşmasına neden olmakta, toplu ölümlerle nüfus kaybını doğurmaktadır. Ayrıca su kaynağındaki balıkçılık faaliyetleri de olumsuz etkilenmektedir.

Görsel 3. Oyun içerisinde su kirliliği

  • Endüstriyel Üretim

Oyun içerisinde doğrudan karışık sanayi tesisleri olduğu gibi “Industries” DLC paketiyle birlikte tarım, hayvancılık, madencilik, petrol ve doğal gaz üretimi yapılan sanayi tesisleri mevcuttur. Ayrıca bu tesislerden üretilen ham maddeleri işleyerek yarı mamul madde ve ağır sanayi tesisleri geliştirmek mümkündür. Doğal kaynak – ekonomi ilişkisi içerisinde üretim – tüketim – dağıtım süreçlerinin anlatılması açısından oyunun bu özelliği oldukça işlevseldir. Ayrıca sanayinin neden olduğu ekonomik kalkınma, çevre kirliliği, kaynak tüketimi ve toplumsal sorunlar oyun içerisinde somut olarak deneyimlenebilmektedir. Ayrıca ulaşım araçlarının dahil olduğu “Mass Transite” DLC paketiyle sanayi tesislerine entegre demir yolu ulaşımı ve deniz yolu ulaşımı ağı inşa edilebilmekte, eksik kaynaklar ithal edilebilirken üretim fazlası ürünler ihracat yoluyla dışarıya satılabilmektedir. Bu sayede ticaret ve ekonomi politikalarının belirlenmesine yönelik çalışmalar yapılabilmektedir.

Görsel 4. Oyun içi bir sanayi bölgesinin görünümü

  • Turizm

Oyun içerisinde demir yolu, kara yolu, deniz yolu ve hava yolu ile çok sayıda turist ağırlanabilmektedir. Bunun için şehrinizde ilgi çekici doğal ve beşeri unsurlar bulunması gerekmektedir. Soğuk iklim bölgelerinin bulunduğu şehirlerde kış sporlarına yönelik park ve tesisler yapılabildiği gibi tropikal ve ılıman bölgelerde deniz turizmine yönelik tesisler kurmak mümkündür. Ayrıca anıtlar, parklar, stadyumlar, tarihi eserler, konser alanları gibi alanlar turistlerin şehrinize gelerek ekonominize pozitif etkide bulunması mümkündür. Oyun içerisindeki kaplıca ve saunalar sayesinde sağlık turizmi, safari parklar ve yerleşimden uzak alanlara yürüyüş yolları inşa ederek ekoturizm faaliyetleri yürütülebilmektedir.

Görsel 5. Şehir içerisinde turistlerin yoğunlaştığı bir lunapark örneği

  • Arazi Planlama

Oyun içerisinde çeşitli araçlar kullanılarak arazi eğimi artırılabilmekte ya da azaltılabilmektedir. Bu araçlar kullanılarak kıyı dolguları yapılabilmekte, akarsu yatağı değiştirilebilmektedir. Bu araçlar kullanılarak arazi planlama projeleri yapılabilmektedir. Ayrıca oyunun temel amacı şehir yönetiminden bağımsız bir şekilde bu araçlar kullanılarak artırılmış gerçeklik destekli kum havuzu gibi kullanılabilmekte, yer şekilleri oluşturularak izohipsleri çıkarılabilmektedir.

Görsel 6. Oyunun “terrain” modunda arazinin çıkarılan izohips eğrileri

  • Doğal Afetler

Oyunun “Natural Disasters” DLC paketi ile şehrinizi çeşitli doğal afetlere maruz bırakabilirsiniz. Hortum, orman yangınları, obruk oluşumu, tsunami, deprem, sel ve taşkın gibi afetlere yönelik şehir planlaması geliştirilebilir ya da afetlerin beşeri ve ekonomik yaşama yönelik olumsuz etkilerinin simülasyonu yapılabilmektedir.

Görsel 7. Tsunami yaşanan bir şehir

  1. Sonuç ve Öneriler

Cities Skylines öğretmenin de yaratıcılığına bağlı olarak çeşitli coğrafya kazanımlarına uygun şekilde öğrencilerin yaparak ve yaşayarak öğrenmesini sağlayabilmektedir. Ayrıca öğretmenin bir sunum materyali olarak kullanabileceği, kendi içeriklerini oluşturmaya uygundur. Oyun kullanılarak teknoloji ile ilişkisi güçlü, dijital oyunları seven Z kuşağı öğrencilerinin ders ve okul motivasyonunu yükseltmek mümkündür. Bu oyun sayesinde deneyimlenmesi mümkün olmayan, maket tasarımı mümkün olmayan konularda defalarca tekrarlanabilecek simülasyonlar yapılabilmektedir. Ayrıca önceden öğretmenin oluşturduğu çevre kirliliği, atık yönetimi, trafik, sel ve taşkınlar gibi farklı konularda hazırlanan riskli ya da sorunlu şehirler oyun içerisinde save dosyası oluşturularak bu dosyanın öğrencilere gönderilmesi sayesinde bir ödev, bir ölçme – değerlendirme çalışması olarak kullanılabilmektedir. Öğrenci teorik olarak değil doğrudan uygulamada sorunu çözerek sorunun çözümünü anlatan bir sunum ile proje geliştirebilmektedir.

 

Kaynakça

Gülüm, K. ve Torun, F. (2009). Oyun ve Etkinliklerle Coğrafya Eğitimi. Ankara: Arı Yayıncılık. 

Huizinga, J. (1955). Homo Ludens: A Study of the Play Element in Culture. The Beacon Press: Boston.

Özkan, Z. Ve Samur, Y. (2017). Oyunlaştırma Yönteminin Öğrencilerin Motivasyonları Üzerine Etkisi. Ege Eğitim Dergisi, Sayı: 18 (2), Sayfa: 857 – 886. Erişim Adresi: https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/379582  

Şaşmaz Ören, F. ve Erduran Avcı, D. (2004). Eğitimsel Oyunla Öğretimin Fen Bilgisi Dersi “Güneş Sistemi ve Gezegenler” Konusunda Akademik Başarıya Etkisi. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı: 18, Sayfa: 67 – 76. Erişim Adresi: https://arastirmax.com/tr/system/files/1066/uvt_46022.pdf 

​​