SANAL GERÇEKLİK İLE ARAZİ GEZİLERİ

Tolga ELDURMAZ[1]

Arazi gezileri… Sanıyorum ki arazide yapılan uygulamaların coğrafya biliminin öğretiminde ne kadar önemli olduğunu açıklamak oldukça gereksiz olacaktır. Lisans eğitiminde sürekli araziye çıkan coğrafya öğretmeni adayları mesleğe başladığında öğrencileriyle beraber arazide çalışmalar yapacağının hayallerini kursa da pek çoğu için maalesef realitesi olmayan bir durumdur. Orta öğretim kademesinde coğrafya derslerinde yapılması oldukça önemli olan arazi gezilerinin yapılamamasının pek çok farklı sebebi vardır.  Bunlardan en basiti bulunduğumuz şehirde anlattığınız konuya uygun doğal ya da beşeri bir oluşum olmayabileceğidir. Şehir dışı bir gezi düzenlenebilir ki burada da karşımıza reşit olmayan öğrencilerimiz için alacağımız sorumluluk ve Bakanlık’tan alınması gereken izinler söz konusu. Gözünüzü karartıp resmi prosedürü tamamlayıp tüm izinleri tamamladınız diyelim, gezinin bir maliyeti olacaktır. Görev yaptığınız okuldaki öğrenci grubunun sosyo–ekonomik durumu her zaman bu tarz masrafları yapmaya müsait olmayabilir. Bu sorunu da aştığınızı var sayarsak sizin gezide olduğunuz dönemde hem sizin yerinize derslere girip, nöbetinizi tutmalarından hem de geziye götürdüğünüz sınıflarda müfredatın gerisine düşmesi nedeniyle diğer branşlardan öğretmen arkadaşlarınızın takınacağı olumsuz tavırla karşılaşma olasılığınız oldukça yüksektir. Tüm zorluklara göğüs gerip fedakârlıklar yapsanız da 2019 yılından beri hayatımızın merkezine oturan Covid19 salgınınedeniyle gezilerin yapılamadığından bahsetmeme gerek olmadığını düşünüyorum. Bu saydığım sebeplerden bağımsız listelenebilecek çok sayıda farklı sebepten dolayı yapılamayan arazi çalışmalarını akıllı tahtalarda gösterilen fotoğraflar ya da videolarla gidermeye çalışsak da bu çaba yetersizdir. Yapılan bu çalışmaları günümüz öğrencilerinin gözünden ele alacak olursak inanılmaz derecede sıkıcı ve işlevsel olmayan etkinliklerden ibaret olduğunu görmekteyiz. Oynadıkları dijital oyunların görüntü kalitesi, dinledikleri müziklerde bile 3 boyut arayan, teknolojinin her türlüsünü farklı amaçlarla da olsa sürekli kullanan ve teknoloji anlamında doyumsuzluğu had safhada olan öğrencilerimizi tekrar gözümüzün önüne getirelim… Şimdi de akıllı tahtadan açtığınız 2002 yapımı Flash animasyonu formatındaki peri bacası görsellerini…

Sınava dayalı bir eğitim sisteminde okuyan bir öğrenciyseniz coğrafya dersinin tamamen ezbere dayalı bir ders olarak algılamanız gayet normal. Hele ki öğretmeniniz siz doğmadan önce geliştirilmiş eğitim materyallerini derste kullanıyorsa… Peki öğretmen olarak biz bu durumu nasıl değiştirebiliriz? Arazi gezilerini nasıl yapabiliriz? Öğrencilerin dersimiz için inşa ettikleri “ezber”, “sıkıcı” gibi kalıplarını nasıl kırabiliriz? Aslında bunu yapmanın onlarca farklı yolu var ama ben size bir tanesini anlayacağım: Sanal Gerçeklik.

SANAL GERÇEKLİK TEKNOLOJİSİ NEDİR?

Sanal gerçeklik (Virtual Reality – VR) sıklıkla arttırılmış gerçeklik ile karıştırılan bir kavramdır. Günümüzde her ikisinin dahil edildiği karma gerçeklik (Mixed Reality – MR) çalışmaları yürütülmektedir. Sanal gerçeklik, başa takılı görüntüleyiciler gibi farklı görüntüleme donanımlarıyla kullanıcılara belirli bir ortamda bulunma hissi veren üç boyutlu benzetim ortamlarıdır (Kaleci, Tepe ve Hüzün, 2017).  Pek çoğumuzun aklına sanal gerçeklik denince kafaya takılan bir gözlük gelse de kabin gibi yalıtılmış ortamlarda da sanal gerçeklik deneyimlenebilmektedir. Yani esas olan gözlük değil kullanıcının görme, dokunma, işitme, koku ve tatma gibi çoklu duyusal kanallar ve giyilen özel aygıtlar yardımıyla kullanıcılarının gerçek zaman simülasyonlarıyla etkileşime girerek gerçeğin dışında zihinlerinde ürettikleridir (Karaman ve Orhan, 2011). Daha basit bir tanımla gerçeklik hissi yüksek olan sanal ortamlardır (Eldurmaz, 2019).

Sanal gerçeklik teknolojisi ilk başlarda ünlü oyun yapım şirketi olan Nintendo tarafından oyun ve eğlence amaçlı ortaya çıkarılmışsa da bugün Fizik, Kimya, Biyoloji gibi derslerde sıklıkla kullanılan bir materyaldir. Bu teknoloji coğrafya ders kazanımlarının büyük bir kısmıyla olduğu gibi güncel eğitim yaklaşımımız olan yapılandırmacı eğitim modeliyle de oldukça uyumludur. Sanal gerçeklik sayesinde öğrencilerin, sadece bilimsel gerçekleri daha hızlı ve iyi öğrenmeleri değil, aynı zamanda deneyerek gerçek deneyim edinmeleri de sağlanabilmektedir (Bayraktar, 2007).

SANAL GERÇEKLİK TEKNOLOJİSİNİ DERSLERİMDE NASIL UYGULAYABİLİRİM?

Sanal gerçeklik teknolojisinin derslerde kullanımından önce kullanılacak gözlüğün seçimi yapılmalıdır. Piyasada 500$’a  kadar çıkan fiyatlarıyla çok sayıda farklı sanal gerçeklik gözlüğü mevcuttur. Burada fiyat, ulaşılabilirlik ve kullanılabilirlik açısından akıllı telefon uyumlu basit gözlük modellerini ya da Google’ın tasarladığı karton gözlükler tercih edilebilir.

Görsel 1: Karton (cardboard) gözlük şablonu (Google, 2021)

Gözlüklerin temini sağlandıktan sonra sanal gezilerin planlamasına geçilebilir. Gözlük seçerken akıllı telefon uyumlu modellerin tercih edilmesi gerektiğinden bahsetmiştik. Bunun sebebi geziyi popüler video paylaşım sitesi YouTube’da yer alan 360° videolardan yararlanacak olmamızdır. Bu videolar telefon üzerinden açıldığında sanal gerçeklik uyumlu bir formatta açılmaktadır. Telefon içerisindeki jiroskoplar sayesinde telefonu çevirdikçe videonun açısı da değişmektedir. İşte bu şekilde gözlüğe yerleştirilen akıllı telefonda açılan 360° videolar ile öğrencilere orada bulunmuşluk hissiyatı verilmektedir. Ders öncesinde kısa bir araştırma ile konuya uygun videoları belirleyebilir, bu videoların linklerini doğrudan öğrencilere gönderebilir, Classroom gibi sanal sınıflardan paylaşabilir ya da kare kodlarını oluşturup sanal gezi haritası çıkarabilirsiniz. Benim tavsiyem sınıf yönetimini kolaylaştırması ve zaman kaybının önüne geçmesinden dolayı karekodlu haritalar oluşturmanız şeklinde.  Örneğin Amazon yağmur ormanlarında yapılan bir gezi için Güney Amerika’daki karekodu telefonunda taratarak ilgili videoya ulaşması gerekmektedir. Bu sayede öğrencilerin yapılan gezinin Dünya’da neresinde yapıldığını görerek harita okuryazarlığı konusunda da kendini geliştirebilmektedir.

Görsel 2: Harita örneği

Gözlükler hazır. Videolar seçildi, karekodları çıkarılıp haritaya yerleştirildi. Ya sonra? İşte gezinin uygulama kısmına geldik. Burada kontrol tamamen bizim yani öğretmenin elinde olmalı. Öğrencileri gezide serbest bırakırsak herhangi bir video izleme aktivitesinden öteye geçemez. Sanal da olsa arazi gezisinde öğretmen rehberlik yapmalıdır. Örneğin dersin konusu karasal biyomlar olsun. Öğretmen çöl biyomu için Kuzey Afrika’daki Sahra Çölü’nün 360° videosuna ait olan karekodu tarattırıp tüm sınıfın aynı anda geziye başlamasını istemelidir. Burada öğretmen çöl biyomunu anlatması yerine öğrencilere çöl biyomunun fiziki özelliklerini soru cevap yolu ile kendilerinin açıklamasını sağlamalıdır. Öğretmen “Ahmet hava nasıl?”, “Ayşe bitki örtüsünü anlatır mısın?”, “Mehmet çevrende hangi hayvanları görüyorsun?” gibi sorularla öğrencilerin cevap vermesini sağlamalıdır. Öğrencilerin vereceği cevaplar aslında öğretmenin çöl biyomunun özelliklerini anlatırken vereceği bilgilerin ta kendisidir. Öğrenciler bilgiyi hazır almak yerine kendi gözlemleri ve öğretmen yönlendirmeleri ile kendisi ulaşacaktır. Öğretmen bu soru cevapları yaparken “şimdi herkes sol tarafa baksın” gibi komutlarla gerçek bir arazi gezisindeki gibi dikkat çekeceği yerlere doğru sınıfı yönlendirmelidir.

Görsel 3: Sınıf içi uygulama

Yazının sonuna gelirken sanal gerçeklik teknolojisi ile normalde yapılamayan şehir içi geziler ile şehir dışı hatta bir hayal olan yurt dışı gezileri dahi öğrencileri sınıftan çıkartmadan yapmak mümkün olduğunu tekrarlamak isterim. Bu uygulama sayesinde öğrenci oturduğu sıradan kalkmadan kıtalar arası seyahat edebilmekte, anlatılan konuyu yerinde inceleyebilmektedir. Bu uygulama sayesinde öğrenciler konuyu daha kalıcı bir şekilde eğlenerek öğreneceklerdir.

KAYNAKÇA

Bayraktar, E. ve Kaleli, F., 2007. “Sanal Gerçeklik ve Uygulama Alanları”, Akademik Bilişim Konferansı.  Dumlupınar Üniversitesi, Kütahya

Eldurmaz, T., 2019. “Sanal Gerçeklik Teknolojisinin Coğrafya Eğitiminde Kullanılması: Sanal Arazi Gezileri”, II. Uluslararası Coğrafya Eğitimi Kongresi. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, Eskişehir.

Google, 2021. “Cardboard Üretin”. Erişim adresi:  https://arvr.google.com/intl/tr_tr/cardboard/manufacturers/

Kaleci, D., Tepe, T.  ve Tüzün, H., 2017. “Üç Boyutlu Sanal Gerçeklik Ortamlarındaki Deneyimlere İlişkin Kullanıcı Görüşleri”. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt 21, Sayı 3, s. 669-689,

Karaman, M.K. ve Orhan, S., 2011. “Eğitimde Gerçekliğe Yeni Bir Bakış: Harmanlanmış ve Genişletilmiş Gerçeklik”, 16. Türkiye’de İnternet Konferansı, Ege Üniversitesi, İzmir

[1] Hisar Okulları Coğrafya Öğretmeni, Coğrafya Eğitimi Derneği Üyesi